Zasady prowadzenia rozmów z pacjentkami w ciąży

Kobieta w ciąży w ochronie zdrowia jest obecna nie tylko jako pacjentka oddziałów położniczych czy ginekologicznych. W czasie ciąży korzysta z pomocy różnego rodzaju specjalistów oraz wielu usług medycznych: przychodzi na badania krwi, niekiedy ulega wypadkom, zapisuje siebie czy swoje dzieci na inne badania. Jak widać, dokonuje szeregu wielu czynności związanych ze szpitalem i jest obecna tak naprawdę w prawie każdej jednostce medycznej.

Dlatego warto, aby każdy pracownik ochrony zdrowia, do którego codziennych obowiązków należą m.in. kontakty z pacjentami, poznał również zasady prowadzenia rozmów z pacjentkami w ciąży.

Kim jest kobieta w ciąży?

Nie oceniajmy zachowania kobiet w ciąży, a zaakceptujmy to, jaka jest. Na początku zerwijmy ze stereotypowym obrazem ciężarnych. Często można spotkać się z wyobrażeniem, że kobieta w ciąży jest zawsze przepełniona radością, skupiona tylko i wyłącznie na swoim stanie. Jej życie układa się samo z siebie w doskonały sposób tylko ze względu na to, że spodziewa się dziecka. Takie przedstawienie kobiet w ciąży jest nam doskonale znane z filmów, reklam, broszur dla ciężarnych i innych mediów. Świadomie natomiast ich twórcy pomijają milczeniem inne uczucia, które mogłyby zburzyć ten sielski obrazek. Warto jednak pamiętać o wszystkich aspektach ciąży oraz towarzyszących jej uczuciom.

Ciężarne bywają zdenerwowane, smutne, zmęczone, wystraszone i często przytłoczone świadomością ogromu zmiany, która nadchodzi. Dodatkowo stan ciąży może powodować różnego rodzaju bóle i niewygody.

Same ciężarne mogą być zaskoczone, mając w umyśle zakodowane tylko pozytywne obrazy związane z ciążą, jak naprawdę się czują i co wiąże się z nadchodzącymi narodzinami dziecka. Dlatego także i z tego powodu często dodatkowo mogą być zirytowane czy zdenerwowane.

Czynniki wpływające na komunikację
z kobietą w ciąży

W celu poznania naszego rozmówcy warto wiedzieć, że „kobieta ciężarna” to nie żaden typ charakteru czy osobowości, który jeśli poznamy, to będziemy mogli znaleźć jeden schemat rozmowy z ciężarną. Kobiety w ciąży to osoby o różnych typach charakteru, w odmiennych sytuacjach życiowych, które wpływać będą na indywidualne potrzeby i oczekiwania. Jedyne, co możemy powiedzieć pewnego o kobiecie w ciąży to fakt, że to kobieta i że jest w ciąży.

Należy jednak wziąć pod uwagę, aby nasz sposób komunikacji stał się efektywniejszy, kilka zmiennych elementów, które wpływają na postawy przyjmowane przez kobiety w ciąży. Oczywiście trzeba mieć na uwadze, że w przypadku krótkotrwałego kontaktu trudne lub nawet niemożliwe będzie odpowiednie poznanie danej pacjentki, a tym samym wszystkich czynników, które na nią wpływają. Możemy jednak przynajmniej postarać się, aby w warunkach, w których rozmowa się odbywa, zdobyć jak najwięcej informacji, które pozwolą nam rozpoznać sytuację życiową rozmówczyni. A to z kolei pozwoli na dobór odpowiednich technik komunikacji oraz postaw przyjmowanych w czasie rozmowy.

Do głównych elementów wpływających na komunikację z kobietą w ciąży należą:

• otoczenie i środowisko
• osoby bliskie i poziom ich zaangażowania w komunikację
• poziom wiedzy, wykształcenie, świadomość medyczna
• nasycenie wiedzą z różnych źródeł informacji
• przeżycia z przeszłości
• wyjątkowo wrażliwa w czasie ciąży „skóra emocjonalna”
• wiek pacjentki (obecne przede wszystkim pokolenie Y i Z)

Oczekiwania ciężarnych względem komunikacji z personelem medycznym

W badaniu z 2021 roku, udział w którym wzięło ponad 400 pacjentek i ich rodzin, wskazało, że niemal 10% kobiet w ciąży w czasie wizyty w publicznej ochronie zdrowia czuje się „raczej niekomfortowo” i „niekomfortowo”. Wyniki dla prywatnej opieki nie różniły się drastycznie i wyniosły 8% takich samych odpowiedzi. Wśród najczęściej wymienianych powodów takiej oceny wizyty znalazły się:

• 36,4 % ankietowanych nie czuło się komfortowo, ponieważ nie uzyskało informacji, po które przyszły
• 18,2 % nie uzyskało wystarczającego wsparcia emocjonalnego
• 18,2 % nie doświadczyło wystarczającej prywatności
• 27,3 % ciężarnych, u których ciąża nie przebiega prawidłowo, zostało obarczone za to winą, pomimo stosowania się do zaleceń
• 9,1 % ciężarnych, u których ciąża ma przebieg prawidłowy, zostało negatywnie ocenione przez personel medyczny
• Inne – dyskryminacja ze względu na tuszę

Źródło: Instytut LB Medical, Znaczenie Komunikacji w Ochronie zdrowia dla samopoczucia Pacjentek

Wiele z powyższych elementów, na które kobiety w ciąży zwracały uwagę nie dotyczyło jakości samej usługi medycznej czy opieki, ale sfery wsparcia emocjonalnego oraz możliwości otwartej rozmowy. Pacjentki w ciąży poszukują nie tylko merytorycznej wiedzy, ale także empatii, uprzejmości oraz życzliwości.

Druga strona monety:
Co do komunikacji z ciężarną wnoszą pracownicy ochrony zdrowia?

Dużo do tej pory zostało napisane o tym, jaki jest stereotypowy obraz w kobiety w ciąży i wynikające z nich często lekceważące podejście ze strony pracowników ochrony zdrowia. Należy jednak również wziąć pod uwagę to, jak kobiety ciężarne postrzegają personel medyczny oraz niemedyczny w czasie wizyt w oddziale czy poradni specjalistycznej. Jakie elementy zachowania oraz prezentacji odgrywają dla pacjentek dużą rolę w komunikacji, a o których każdy pracownik szpitala powinien pamiętać?

„Biały fartuch”

Do tej grupy zaliczamy wszystkie elementy ubioru i wyposażenia związane z danym stanowiskiem pracy. Może to być przysłowiowy „biały fartuch”, który powszechnie kojarzony jest z zawodami medycznymi, ale także dowolny inny przedmiot, który podkreśli naszą rolę jako pracownika szpitala. Może to być identyfikator, pieczątka na biurku, szyba oddzielająca rejestrację od pacjenta i wiele innych. Niezależnie, co to jest, podkreśla różnice w rolach pacjent-pracownik szpitala i może powodować u pacjentki w ciąży różnego rodzaju niepewności, wycofanie czy też „usztywnienie” w rozmowie. Ten dystans może znacząco wpłynąć w sposób negatywny na budowę zaufania oraz odpowiednich relacji między nami a pacjentką.

Autorytet

Wiele pacjentek w ciąży będzie odznaczało się dużym szacunkiem do wiedzy oraz doświadczenia pracowników szpitala, z powagą odnosząc się do nich jako autorytetów w dziedzinie pomocy medycznej. Należy jednak pamiętać, że takie podejście również może prowadzić do sytuacji, kiedy z szacunku pacjentka nie będzie chciała zająć nam zbyt dużo czasu, skracając nieświadomie rozmowę. A tym samym udzielane przez nią informacje mogą być niepełne lub zawierające skróty myślowe, które mogą dać nam fałszywy obraz sytuacji.

Wiedza i doświadczenie

Wiedza wynikająca z procesu edukacji, ale także doświadczenia w oparciu o pracę i opiekę nad innymi pacjentkami, są ogromnymi, wręcz nie do przeceniania zasobami, które wnosimy w kontaktach z pacjentkami w ciąży. W oparciu o nie możemy we właściwy sposób zadbać o samą pacjentkę, jak i jej przyszłe dziecko. Jednak musimy także pamiętać, że może to także prowadzić do rutyny zawodowej oraz postawy „Wdziałem już wszystko. To zawsze jest tak samo”. Postawa taka uniemożliwi nam dostateczne poznanie indywidulanych potrzeb pacjentki, a tym samym zaproponowania rozwiązania jej sprawy, które będzie do niej jak najlepiej dostosowane.

Cierpliwość

Rzeczywistość pracy w warunkach krajowej ochrony zdrowia nie pozostawia złudzeń. Jest zbyt wielu pacjentów w stosunku do liczby pracowników placówek medycznych. Na rozmowę z jedną pacjentką w ciąży mamy ograniczony czas, bo czujemy presję kolejnych oczekujących w kolejce. Jest to oczywiście sytuacja bardzo męcząca i frustrująca. Podobnie jak udzielanie wielokrotnie jednakowych porad, odpowiadanie na okrągło ten sam zestaw pytań jest. Pomimo naszych chęci i starań nie będziemy w stanie zadowolić i poświęcić wystarczająco dużo czasu wszystkim potrzebującym. Praca w tak napiętych warunkach będzie działała drażniąco na nasze nerwy.

Niestety będzie to bardzo dobrze widoczne w kontaktach z pacjentkami. Jeśli pacjentka oceni nas jako osoby zmęczone, sfrustrowane, nerwowe z pewnością całość doświadczenia rozmowy z nami także oceni jako negatywne. W czasie jednej rozmowy stracimy jej zaufanie oraz wrażenie profesjonalizmu. A ich odbudowanie może nas kosztować bardzo wiele czasu przy kolejnych kontaktach.

Czego nie robić podczas komunikacji z ciężarną

• Nie osądzaj i nie moralizuj zachowania pacjentki w czasie rozmowy. Pamiętaj o różnych czynnikach, które mają na to wpływ. Bez dobrej znajomości wszystkich warunków życiowych pacjentki twoja ocena może być błędna i krzywdząca.
• Nie obiecuj czegoś, co wykracza poza twoje możliwości i kompetencje. Jeśli twoja obietnica okaże się chybiona lub niemożliwa do realizacji zawsze będzie to wiązało się z zawiedzionym zaufaniem. Co więcej nie będzie go również kontaktach nie tylko z tobą, ale także z pozostałymi pracownikami danego szpitala.
• Nie pospieszaj i nie wywieraj nacisku czasu. Może to być trudne przy dużej liczbie pacjentów. Jednak w zależności od sytuacji postaraj się, aby pacjentka w ciąży nie poczuła, że jej potrzeby są traktowane jako nieistotne.
• Nie bagatelizuj objawów fizjologicznych, które zgłasza pacjentka – nawet pozornie błaha informacja może mieć duże znaczenie dla wyniku prowadzonej terapii. Pamiętaj również, że objawy, które zgłasza, nawet jeżeli w twojej ocenie są błahe i typowe w przebiegu ciąży fizjologicznej, dla ciężarnej mogą być czymś nowym i budzić w niej strach, powodować dyskomfort i wymagać omówienia.
• Nie udzielaj rad, a jedynie porady. Pacjentka w ciąży dostaje bardzo dużo rad od niemal wszystkich osób ze swojego otoczenia. Po kontakcie z pracownikami ochrony zdrowia spodziewa się porad o charakterze medycznym, które będą miały dla niej i dla jej przyszłego dziecka prawdziwą wartość.

Co wspiera komunikacją z ciężarną

• Zachęcanie do zadawania pytań
• Unikanie niezrozumiałego dla niej żargonu/ języka. Pamiętaj o różnicach w twojej wiedzy i doświadczeniu a wiedzy pacjentki. Nie każda osoba ma codzienny kontakt z ochroną zdrowia i związanym z nim słownictwem medycznym czy naukowym. Jeśli dostrzegasz u pacjentki wahania lub niepewność, wytłumacz prostszymi słowami dany temat czy zagadnienie.
• Słuchanie. Komunikacja zawsze jest dwukierunkowa. Jeśli nie będziesz słuchać pacjentki, nigdy nie będziesz w stanie dać właściwej odpowiedzi.
• Docenianie. Mała pochwała zastosowania się do zaleceń czy wykonanych czynności w obszarze zdrowia może mieć wielki wpływ na samopoczucie i postawy ciężarnej.

Podsumowując zasady prowadzenia rozmów z pacjentkami w ciąży należy pamiętać przede wszystkim o komunikacji opartej na partnerskich stosunkach. Nie traktujmy ciężarnej przez pryzmat stereotypów i naszych wyobrażeń. Bo mogą okazać się nie mieć zbyt wiele wspólnego z żywą osobą, z którą rozmawiamy. W natłoku pacjentów i obowiązków nie zapominajmy również o tych elementach komunikacji, na brak których najczęściej wskazywały same kobiety w ciąży: empatii, zaangażowaniu oraz zwykłej, ludzkiej życzliwości.

Przygotowanie merytoryczne: Jagna Szulc-Kamińska